ΑΠΟΨΕΙΣ - 11/06/2021 - 12:00 μμ
Οδοιπορικό #7 Το ιερό των Μέσσων στην Αγία Παρασκευή Λέσβου , του Ιγνάτη Γουδή

Το όνομα και η τοποθεσία
Οι Αγιαπαρασκευώτες και οι άλλοι Λέσβιοι, ονομάζουν την περιοχή «τα Μέσσα», με ειδικότερη ονομασία της θέσης «Κουκάλα». Οι αρχαιολόγοι και οι ιστορικοί «το Μέσσον». Και οι δύο ονομασίες, δηλώνουν ότι ο τόπος αυτός έχει το ίδιο τοπωνύμιο από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Και πώς θα μπορούσε να γίνει αλλιώς, αφού σημαίνει το μέσον, το κέντρο δηλαδή του τριγώνου που είναι η Λέσβος.
Σε απόσταση 9 χλμ νοτιοανατολικά της Αγίας Παρασκευής και 800 μ. από την Εθνική Οδό προς Μυτιλήνης, 1 χλμ περίπου μετά τη διασταύρωση προς Αχλαδερή με κατεύθυνση προς Μυτιλήνη, βρίσκεται ο σημαντικός αρχαιολογικός χώρος των Μέσσων, στο τέλος ενός δρόμου όπου δεξιά και αριστερά υπάρχουν αρκετές αγροικίες του οικισμού των Μέσσων της Αγίας Παρασκευής. Ανατολικά του Ιερού ξεκινά το μεγάλο πευκοδάσος που εκτείνεται στο κέντρο του νησιού. Το τοπίο είναι επιβλητικό.
Το Ιερό των Μέσσων απέχει 30 χλμ από τη Μυτιλήνη και 4 χλμ από την αρχαία Πύρρα, που βρίσκεται στα νότιά του.
Στην περιοχή αυτή είναι ορατά τα κατάλοιπα ενός μεγάλου και σημαντικού για τη Λέσβο αρχαίου Ιερού.
Ας το γνωρίσουμε.
Μια γρήγορη ιστορία του τόπου
Το πιο αναγνωρίσιμο αρχαιολογικό στοιχείο του, είναι ένας «ψευδοδίπτερος οκτάστυλος ιωνικός ναός» όπως τον χαρακτηρίζουν οι αρχαιολόγοι. Αυτό σημαίνει ότι ο ρυθμός του, που καθορίζεται κυρίως από την μορφή του κίονα, είναι ιωνικός. Για να καταλάβουμε τι σημαίνει «ψευδοδίπτερος» θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι οι αρχαίοι ναοί οι οποίοι είχαν γύρω από τον «σηκό» τους, δηλαδή το κυρίως κτήριο, «πτερόν», δηλαδή στοά, λέγονταν «περίπτεροι». Συνήθως η στοά αυτή είχε μία σειρά κίονες. Σε κάποιες περιπτώσεις οι σειρές ήταν δύο. Αυτοί οι ναοί λέγονταν «δίπτεροι». Σε σπανιότατες περιπτώσεις έλειπε η εσωτερική στοά. Τότε ο ναός αυτός λέγεται ψευδοδίπτερος, και η στοά του, το «πτερόν» έχει διπλάσιο πλάτος από το κανονικό.
Ο ναός κατασκευάστηκε στις τελευταίες δεκαετίες του 4ου αι. π.Χ.. Οι διαστάσεις του είναι 23,75 x 41,52 μ. και η στοά του έχει 8 x 14 κίονες, αντί του συνηθισμένου 6 x 13. Ο επισκέπτης μπορεί να δει το θεμέλιό του και μεγάλο αριθμό αρχιτεκτονικών μελών.
Ο Μητροπολίτης Μηθύμνης Γαβριήλ αναφέρει ότι τον 1ο αι. μ.Χ. ένας φοβερός δράκος έλεγχε την περιοχή και δεν άφηνε κανέναν να περάσει από εκεί. Η άφιξη του Αποστόλου Παύλου στη Λέσβο και η θανάτωση από αυτόν του δράκοντα απελευθέρωσε τον τόπο. Γεγονός που αναφέρεται και σε προφορική παράδοση της περιοχής μας μέχρι σήμερα.
Μέσα στον χώρο του σηκού χτίσθηκε αργότερα παλαιοχριστιανική βασιλική, που ήταν κοιμητηριακή, καθώς γύρω από αυτήν υπάρχει νεκροταφείο (από όπου προέρχεται και η ειδική ονομασία της θέσης του ιερού «Κουκάλα», που παραπέμπει στην ανεύρεση στο χώρο ανθρώπινων οστών). Επίσης υπάρχουν τέσσερα δωμάτια που βρίσκονται στα νότια της βασιλικής, θα πρέπει να ήταν αποθήκες, ή κελιά.
Κατά τον 3ο – 4ο αι. μ.Χ. ο χώρος απέκτησε εργαστηριακή χρήση. Από την δραστηριότητα αυτή αποκαλύφθηκαν επτά κλίβανοι και άλλες κατασκευές.
Η λατρεία φαίνεται ότι συνεχίστηκε για πολλούς αιώνες. Αξίζει να αναφέρουμε ότι κατά την ανασκαφή του 1967 ήλθε στο φως θησαυρός από 48 χρυσά ενετικά δουκάτα της εποχής του δόγη Andrea Dandolo (1343-1354), που βρίσκονται στην έκθεση του παλιού κτηρίου του Αρχαιολογικού Μουσείου Μυτιλήνης.
Πριν από τις αρχές του 17ου αι. την βασιλική την διαδέχτηκε ένας μικρότερος ναός.
Είναι σημαντικό, και ενδιαφέρον, ότι η λατρεία συνεχίζεται στον ίδιο χώρο μέχρι σήμερα, που τιμάται ο Ταξιάρχης.
Αρκετά μέλη του ναού εντοπίζονται σε δεύτερη χρήση στο μεσαιωνικό χωριό, που ερείπιά του εντοπίζονται 300μ ΒΑ του ιερού στον λιθόστρωτο δρόμο που το ένωνε με την Αγία Παρασκευή.
Το Μέσσον στην αρχαιότητα
Όταν αναφερόμαστε σε ένα αρχαίο τέμενος ή ιερό, δεν εννοούμε μόνον τον κεντρικό ναό, αλλά έναν ευρύτερο χώρο γύρω από αυτόν, με ή χωρίς κτίσματα, στον οποίον λάμβαναν χώρα τελετουργίες και άλλες δράσεις.
Σχεδιαστική αναπαράσταση του αρχαίου ναού και του ευρύτερου χώρου του Ιερού του Μέσσου με τον Όλυμπο της Λέσβου στο βάθος, σύμφωνα με τον Γερμανό αρχαιολόγο R. Koldewey (1890).
Ένας τέτοιος χώρος είναι και το ιερό των Μέσσων. Θα ήταν ένα μεγάλο και ευδιάκριτο άλσος, που περιείχε βωμούς. Η αλήθεια είναι ότι δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα την θεότητα που λατρευόταν σε αυτό. Άλλοι μελετητές θεωρούν ότι είναι η Αφροδίτη και άλλοι η Λεσβιακή Τριάδα, που αποτελείται από το Δία, την Ήρα και το Διόνυσο.
Οι Λέσβιοι λυρικοί ποιητές Αλκαίος και Σαπφώ μας παραδίδουν τις παλιότερες πληροφορίες για το ιερό αυτό. Από ένα χωρίο του Αλκαίου, που αναφέρει και τη Λεσβιακή Τριάδα, οι μελετητές συμπεραίνουν ότι ήδη από τα αρχαϊκά χρόνια η λατρεία στο τέμενος είχε παλλεσβιακό χαρακτήρα και το ιερό αποτελούσε την έδρα του Κοινού όλων των Λεσβιακών πόλεων.
Η Σαπφώ σε μια επίκλησή της προς την Ήρα, μιλά για το ιερό αυτό και για μια λεσβιακή παραλλαγή ενός επεισοδίου των ηρώων του Τρωικού Πολέμου. Σύμφωνα λοιπόν με αυτή, οι Ατρείδες, Αγαμέμνονας και Μενέλαος, βρέθηκαν στη Λέσβο, όπου ικέτεψαν τη Λεσβιακή Τριάδα για την υπόδειξη του δρόμου της επιστροφής στην πατρίδα τους. Με τον τρόπο αυτό, η Σαπφώ αποδίδει την ίδρυση του ιερού του Μέσσου στους Ατρείδες, στους οποίους τα επισημότερα γένη του νησιού ανέβαζαν την καταγωγή τους.
Στο τέμενος γινόταν κάθε χρόνο γιορτές και καλλιστεία, όπου οι «Λεσβιάδες ἑλκεσίπεπλοι» κρίνονταν για την ομορφιά τους, αλλά κυρίως για τη σωφροσύνη και τη νοικοκυροσύνη τους. Η μεταγενέστερη παράδοση φανταζόταν τα κορίτσια της Λέσβου να χορεύουν και να τραγουδούν για την Ήρα, ενώ η Σαπφώ τα συνόδευε με τη λύρα της.
«Εν τω ϊρω τω εμ Μέσσω» οι τέσσερις πόλεις της Λέσβου, η Μυτιλήνη, η Μήθυμνα, η Άντισσα και η Ερεσός, συγκεντρώνονται και συναποφασίζουν για την «αύξησιν και ομόνοιαν των Λεσβίων», όπως μας πληροφορεί μια επιγραφή, που χρονολογείται στα 200-167 π.Χ. «Εις Μέσσον» έρχονται δικαστές από τη Μίλητο για να επιλύσουν τις διαφορές των δύο πόλεων της Λέσβου, της Μήθυμνας και της Ερεσού. Το παλλεσβιακό Ιερό του Μέσσου φαίνεται ότι ενώνει τη μοίρα του με το Κοινό των Λεσβίων από τα αρχαϊκά χρόνια μέχρι το 2ο αι. μ.Χ.
Η ενότητα των πέντε πόλεων της Λέσβου (Μυτιλήνης, Μήθυμνας, Άντισσας, Ερεσού και Πύρρας) την περίοδο της απελευθέρωσης του νησιού από το Μ. Αλέξανδρο, εκφράζεται με την ανέγερση ενός σημαντικότατου μνημείου στο κέντρο του νησιού, στο «Μέσσον». Το κτίσμα του οκτάστυλου ψευδοδίπτερου ιωνικού ναού στο δεύτερο μισό του 4ου αιώνα π.Χ. φαίνεται ότι παίζει σημαντικό ρόλο στην ιστορία του Κοινού των Λεσβίων. Στις αρχές του 2ου αι. π.Χ. το Ιερό, εκτός από κοινός τόπος λατρείας, αποτελεί την έδρα του Κοινού των Λεσβίων και τον τόπο συνάντησης και ανταλλαγής απόψεων των πόλεων του νησιού. Στα χρόνια αυτά το Ιερό του Μέσσου ενώνει του Λέσβιους με θρησκευτικούς, πολιτικούς, στρατιωτικούς και δικαστικούς δεσμούς. Οι επιγραφές και τα νομίσματα των ρωμαϊκών χρόνων αναφέρονται στους Λέσβιους ως σύνολο και στο ΚΟΙΝΟΝΛΕΣΒΙΩΝ ή ΚΟΙΛΕCΒΙΩΝ. Στον οπισθότυπο νομισμάτων του Κομμόδου, (180-192 μ.Χ.) εικονίζεται ένας οκτάστυλος ναός με την επιγραφή του κοινού στο κάτω μέρος του νομίσματος.
Σχεδιαστική αναπαράσταση της πρόσοψης και κάτοψη του αρχαίου ναού του Μέσσου, σύμφωνα με τον R. Koldewey (1890).
Η αρχαιολογική έρευνα
Η πρώτη αναφορά στο ιερό έγινε από το Γάλλο περιηγητή M. Boutan ενώ ο Γερμανός R. Koldewey διενήργησε τις πρώτες ανασκαφές τον Δεκέμβριο του 1885 και τον Ιανουάριο του 1886.
Οι επόμενες ανασκαφές έγιναν στο διάστημα 1965-1967 από τον τότε Έφορο Β΄ Πετράκο, ενώ πραγματοποιήθηκε και περισυλλογή των διάσπαρτων στον χώρο του ιερού και στον ευρύτερο χώρο του κόλπου της Καλλονής αρχιτεκτονικών του μελών. Δοκιμαστικές τομές διενεργήθηκαν από την Κ΄ ΕΠΚΑ το 1988 και επαναλήφθηκαν κατά το 1995-1997.
Οι εργασίες ανάδειξης του χώρου από την Κ΄ ΕΠΚΑ ξεκίνησαν το 2002, στα πλαίσια του Γ΄ ΚΠΣ και ολοκληρώθηκαν το 2004.
Ο επισκέπτης σήμερα έχει τη δυνατότητα να θαυμάσει από κοντά τη μικροτεχνική διακόσμηση των αρχιτεκτονικών μελών και να δει εισερχόμενος στον αρχαιολογικό χώρο το ναό από τα δυτικά, να διαπιστώσει το μέγεθος και τα αρχιτεκτονικά στοιχεία του και να «φαντάζεται» το μνημείο στον ευρύτερο περιβάλλοντα χώρο. Μπορεί επίσης να περιηγηθεί στον αρχαιολογικό χώρο και να φθάσει στο μικρό αμφιθέατρο χωρητικότητας 150 ατόμων μέσω των πλακόστρωτων διαδρομών, ενώ έχει τη δυνατότητα να δει από κοντά το ναό και να έχει πρόσβαση στο ναΐσκο του Ταξιάρχη από τον ξύλινο διάδρομο.
Ο αρχαιολογικός χώρος παραμένει ανοιχτός καθημερινά εκτός Δευτέρας από τις 08.00 μέχρι τις 15.00. Πληροφορίες τηλ.: 22530-31786.
Αεροφωτογραφία του αρχαιολογικού χώρου των Μέσσων Αγίας Παρασκευής, όπως έχει διαμορφωθεί από το 2004.
Από την αρχαιολογική συλλογή του ιερού
Τμήμα κιονόκρανου του ιωνικού ναού
Μουσική εκδήλωση στο υπαίθριο αμφιθέατρο του Ιερού των Μέσσων (2017)
Το ανοιξιάτικο τοπίο στα Μέσσα είναι ιδιαίτερο. Ο κάμπος των Μέσσων Αγίας Παρασκευής και η αρχή του δάσους (τσαμλικιού). Στο βάθος ο Όλυμπος.
Βιβλιογραφία
Λίλλιαν Αχειλαρά «Προϊστορική Περίοδος – Αρχαία Χρόνια» στο Αγία Παρασκευή-Νάπη. Γνωριμία με τον τόπο και τους κατοίκους του. Έκδοση Δήμου Αγίας Παρασκευής Λέσβου, Αγία Παρασκευή Λέσβου, 2005.
Λίλλιαν Αχειλαρά, Εν το ίρω τω εμ Μέσσω. Έκδοση Υπουργείου Πολιτισμού. Μυτιλήνη, 2004.
Λίλλιαν Αχειλαρά, Εν το ίρω τω εμ Μέσσω. Εργασίες ανάδειξης. Έκδοση Υπουργείου Πολιτισμού. Μυτιλήνη, 2004.
https://agiaparaskevilesvou.gr/2020/09/03/
https://www.efales.gr/sight/arhaiologikos-horos-ieroy-toy-messoy
http://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=2560
Ιγνάτιος Γουδής
Array
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Δεν υπάρχουν άλλοθι μετά από 6 χρόνια
12.02.2025 - 2:00 μμ
Τα Τέμπη τροφοδοτούν σύγκρουση κορυφής!
12.02.2025 - 9:30 πμ
Το διπλό άλλοθι που χτίζει ο Ανδρουλάκης
12.02.2025 - 7:30 πμ