Τελικά, η Ελλάδα βρίθει ιστοριών που μένουν θαμμένες στο χρόνο, ιστοριών που αν δεν τις αναζητήσεις, χάνονται στη λήθη.
Τυχαία, πριν από λίγες ημέρες, έπεσε ξανά στα χέρια μου το ντοκιμαντέρ της Δέσποινας Πανταζή «Οι Ιππότες της Αιγαίας Θάλασσας», μιας σκηνοθέτιδας που τα τελευταία χρόνια ζει στη Λήμνο με τον σύντροφό της Κώστα Κατενίδη.
Οι «Ιππότες της Αιγαίας Θάλασσας», είναι μια εν πολλοίς άγνωστη, και αυτή, σελίδα της ελληνικής ένδοξης ιστορίας, που φέρνει στο προσκήνιο τη δράση της Ελληνικής Ναυτικής Αεροπορίας κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η αφήγηση αφορά, την ιστορία του Καζαβητίου, του στρατιωτικού αεροδρομίου της Θάσου, εκεί όπου λειτούργησε μία από τις σημαντικότερες βάσεις των Συμμάχων. Έλληνες, Γάλλοι, Άγγλοι και Ιταλοί αεροπόροι επιχειρούσαν από τα σημείο!
Το ντοκιμαντέρ δημιουργήθηκε από τη σκηνοθέτιδα, Δέσποινα Πανταζή, για να φωτίσει τη συμβολή των 13 Ελλήνων πεσόντων πιλότων στη Θάσο, από τους συνολικά 17 που μέτρησε η χώρα μας και οι οποίοι συμμετείχαν σε αποστολές αναγνώρισης και βομβαρδισμών σε Δράμα, Καβάλα και Δαρδανέλλια.
Ουσιαστικά, η κ. Πανταζή οικοδομεί σε αυτό το ντοκιμαντέρ μια ατμόσφαιρα μνήμης και τιμής προς εκείνους τους «ιππότες» των αιθέρων.
Το ντοκιμαντέρ σε καθηλώνει! Η σκηνοθετική της ματιά συνδυάζει τη δημοσιογραφική ακρίβεια με έναν λυρικό ανθρωποκεντρικό τόνο στη φωνή, που δεν σε αφήνει να αφήσεις την ιστορία στη μέση…
Αναζήτησα την δημιουργό για να μάθω περισσότερες λεπτομέρειες γι αυτή την…ιστορική ανασκαφή που πέρασε από τα χέρια της!
Από τη συζήτησή μας πληροφορήθηκα, πως η παραγωγή βασίστηκε σε μια τετραετή ιστορική έρευνα, με τη συμβολή ανθρώπων που γνωρίζουν σε βάθος την συγκεκριμένη περίοδο, του Λημνιού ιστορικού Κώστα Λαγού, του ερευνητή Πασχάλη Παλαβούζη, του Πάνου Γεωργιάδη και του Παντελή Βατάκη.
Κομβικό εύρημα αποτέλεσε ο εντοπισμός των συντριμμιών ενός βρετανικού αεροπλάνου Sopwith Camel του Α’ Παγκοσμίου, ένα από τα ελάχιστα διασωθέντα παγκοσμίως. Η ανακάλυψη αυτή, πρώτα απ όλα επιβεβαιώνει τον καίριο ρόλο της Θάσου στον πόλεμο.
Όπως μου λέει η ίδια, η προσωπική της σχέση με το νησί και οι προφορικές μαρτυρίες των κατοίκων της έδωσαν το έναυσμα για το ντοκιμαντέρ.
«Έπρεπε να δημιουργήσω ένα ντοκιμαντέρ χωρίς σχεδόν καθόλου οπτικό υλικό. Είχα μόνο μερικά ευρήματα, ωστόσο πολύτιμα. Ένα απαξιωμένο μνημείο με τα ονόματα των 13 πεσόντων Ελλήνων αεροπόρων στη Θάσο, από τους συνολικά 17 του Α’ Παγκοσμίου, και το αεροπλάνο. Ένα Sopwith Camel που διασώθηκε σχεδόν ακέραιο. Οι ντόπιοι το αποκαλούσαν «το Αεροπλάνο» και έτσι πια είχε μετονομαστεί ολόκληρη η περιοχή, είχε γίνει πια τοπωνύμιο. Με τη δική μας παρέμβαση, μαζί με τον Κώστα Λαγό και τον Παντελή Βατάκη, ξεκίνησε η αρχαιολογική έρευνα. Τα συντρίμμια που ανακαλύψαμε μεταφέρθηκαν στο κοινοτικό κατάστημα του Πρίνου, και δυστυχώς, μου λέει με παράπονο, παραμένουν μέχρι και σήμερα αναξιοποίητα».
Η κ. Πανταζή, στην κουβέντα μας μού μετέφερε και εκείνη την ιστορία, με τη συγκυρία που πυροδότησε το ενδιαφέρον της.
«Ήμουν στο λιμάνι, όταν σταμάτησα στο μοναδικό περίπτερο για να αγοράσω τσιγάρα. Το βλέμμα μου έπεσε εντελώς τυχαία σε μια σκισμένη ελληνική σημαία πίσω ακριβώς από το περίπτερο. Πλησίασα και με μεγάλη μου έκπληξη ανακάλυψα ένα μνημείο εγκαταλελειμμένο, με κάποια ονόματα πάνω του. Αργότερα έμαθα πως ήταν ταφικό μνήμειο, μέσα του φυλάσσονταν τα οστά των 13 Ελλήνων, πεσόντων αεροπόρων στη Θάσο. Αυτή ήταν η αρχή. Αναζήτησα ιστορικούς της περιόδου, βρήκα τους καλύτερους, συγκροτήθηκε η ομάδα, ξεκίνησε η έρευνα».
Για σκέψου! Μια σελίδα της ιστορίας της Ελλάδας, «θαμμένη», πίσω από ένα περίπτερο!
Αποτέλεσμα: Η αρχαιολογική ανασκαφή στο «Αεροπλάνο», τα ευρήματα που αποκάλυψαν μια πτυχή της ένδοξης ελληνικής αεροπορικής ιστορίας άγνωστη στο ευρύ κοινό, το ντοκιμαντέρ!
Κι έπειτα ξεκινάει ο αγώνας για την προβολή του!
Παρά τις δυσκολίες, ανάμεσά τους και το αιφνίδιο κλείσιμο της ΕΡΤ λίγο πριν από την αρχική προβολή το 2013, το ντοκιμαντέρ προβλήθηκε τελικά το 2016 από την ΕΡΤ2, στη σειρά «Τεκμήρια Ελληνισμού», της Μαρίας Κουφοπούλου. Ακολούθησαν προβολές σε σχολεία και πολιτιστικούς χώρους, με πολύ μεγάλη απήχηση!
Η νέα γενιά μάθαινε την ιστορία του τόπου της!
Το μνημείο των πεσόντων στον Πρίνο μεταφέρθηκε τελικά σε κεντρικό σημείο του λιμανιού, ώστε να αποτίεται πλέον φόρος τιμής στο φως που αξίζει στους ήρωες κι όχι μπροστά από ένα μνημείο εγκαταλελειμμένο και σχεδόν κρυμμένο πίσω από ένα περίπτερο!
Οι 13 Έλληνες ήρωες έπαιρναν επιτέλους τη θέση που τους άξιζε στη συλλογική μνήμη του τόπου!
Το ντοκιμαντέρ της Δέσποινας Πανταζή, ήταν μια κινηματογραφική κατάδυση στο παρελθόν, συνεισέφερε στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης, επανέφερε στο φως πρόσωπα και γεγονότα που κινδύνευαν να ξεχαστούν, ήταν εν τέλει μια πράξη αναγνώρισης και ευγνωμοσύνης σε εκείνους που για χάρη της πατρίδας τους, είδαν τον ουρανό όχι ως όριο, αλλά ως αποστολή!
Η συζήτηση μας πλησίαζε προς το τέλος της!
Λίγο πριν κλείσουμε θυμηθήκαμε και οι δύο εκείνη τη συγκλονιστική ιστορία, που μου είχαν μεταφέρει για πρώτη φορά ο Κώστας Λαγός και ο Παντελής Βατάκης σε μια συνέντευξη στο στούντιο του Fm 100 το περασμένο καλοκαίρι!
Κι αφού φτάσαμε ως εδώ, ας την ξαναθυμηθούμε, θα την ακούσετε και στο ντοκιμαντέρ:
Ως επικεφαλής επιχειρήσεων της Ελληνικής Ναυτικής Αεροπορίας κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Αριστείδης Μωραϊτίνης, μια από τις πιο εμβληματικές μορφές της ελληνικής αεροπορικής ιστορίας, ήταν ο αξιωματικός που έδωσε την εντολή για την περίφημη αποστολή του βαρέος βομβαρδιστικού αεροσκάφους, με στόχο την καταστροφή δύο εχθρικών υποβρυχίων στα Δαρδανέλλια.
Αν κατάφερναν να περάσουν, θα επέφεραν τεράστια πλήγματα στις συμμαχικές δυνάμεις.
Η αποστολή θεωρούνταν αυτοκτονίας! Το αεροπλάνο ήταν μεγάλο, βαρύ, δυσκίνητο και άρα ευάλωτο στα επίγεια πυρά του εχθρού! Ο Μωραϊτίνης, ζήτησε να φτιαχτούν χαρτάκια με τα ονόματα όλων των πιλότων και να γίνει κλήρωση. Ο κλήρος έπεσε στον 22χρονο Ανθυποπλοίαρχο Σπυρίδωνα Χάμπα! Μάλιστα, ο ίδιος ήταν που είχε ετοιμάσει τα χαρτιά με τα ονόματα των πιλότων.
Στις 20 Ιανουαρίου 1918, το παλληκάρι «πέταξε» το αεροπλάνο με προορισμό τον Μούδρο της Λήμνου επέφερε καίρια πλήγματα στα υποβρύχια του εχθρού, όμως καταρρίφθηκε από τον Γερμανό πιλότο Εμίλ Μάινεκε!
Έχασε τη ζωή του σε ηλικία μόλις 22 ετών, υπερασπίζοντας μέχρι τέλους την πατρίδα του!
Αργότερα, όταν άνοιξαν τα χαρτάκια της κλήρωσης, οι σύντροφοί του ανακάλυψαν κάτι που τους συγκλόνισε! Σε όλα τα χαρτιά, ήταν γραμμένο μόνο ένα όνομα, το δικό του. Ο Χάμπας είχε φροντίσει να πάρει ο ίδιος το βάρος της αποστολής, χωρίς να αφήσει την τύχη να αποφασίσει για κανέναν άλλον…
Η Δέσποινα Πανταζή, έχει στο ενεργητικό της πάνω από 500 ντοκιμαντέρ! Έχει τιμηθεί με το Βραβείο Ιπεκτσί για το βιβλίο της «Σ’ έβλεπα ω πόλη, απ’ τη μεριά της Θάλασσας».
Δείτε το ντοκιμαντέρ:
