Παγκόσμια αναταραχή και ευρωπαϊκή ευκαιρία

Το πρώτο και ίσως καθοριστικότερο όλων είναι ότι οι ΗΠΑ θεωρούν στρατηγικό αντίπαλο την Κίνα, η οποία σταθερά -και όχι τόσο αργά- εξελίσσεται σε οιονεί υπερδύναμη. Η απάντηση του Πεκίνου στους δασμούς των ΗΠΑ και η «ρελάνς» του Τραμπ δεν αφήνουν περιθώρια αμφισβήτησης για τη σύγκρουση. Η Κίνα αναδείχθηκε σε οικονομική υπερδύναμη και στο «φθηνό εργοστάσιο» του πλανήτη μετά την είσοδό της στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου το 2001.

Οι αμερικανικές εταιρείες εκμεταλλεύτηκαν το χαμηλό κόστος εγκαθιστώντας εκεί την παραγωγή τους, με αποτέλεσμα να προσφέρουν φθηνά αγαθά στους Αμερικανούς, αλλά την ίδια στιγμή η παραγωγική δομή στις ΗΠΑ υπονομεύτηκε. Οι μεγάλες εταιρείες ενθυλάκωσαν τεράστια κέρδη, ενώ ορισμένες από αυτές αναδείχθηκαν σε παγκόσμια μονοπώλια, όπως κατ’ εξοχήν στον κλάδο της τεχνολογίας, αλλά ο μέσος εργαζόμενος και οι θέσεις εργασίας χαμηλής εξειδίκευσης στη μεταποίηση πλήρωσαν τα σπασμένα. Οι πραγματικές αμοιβές παρέμειναν λίγο πολύ στάσιμες τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, ενώ τα εταιρικά κέρδη εκτοξεύτηκαν.

Ο παραγωγικός και εμπορικός αυτός κύκλος απέδωσε μεγάλα πλεονάσματα στην Κίνα, αλλά έφερε μεγάλα ελλείμματα στις ΗΠΑ. Τόσο το αμερικανικό εμπορικό έλλειμμα όσο και το έλλειμμα στον κρατικό προϋπολογισμό εκτοξεύτηκαν στα ύψη.

Παρά το εμπορικό έλλειμμα, όμως, η αμερικανική κεφαλαιαγορά ωφελήθηκε τα μέγιστα, αφού τα κινεζικά πλεονάσματα επενδύθηκαν κατά μεγάλο μέρος στις ΗΠΑ. Τα κινεζικά κεφάλαια επενδύθηκαν σε αμερικανικά κρατικά ομόλογα, τα οποία εξέδιδε η αμερικανική κυβέρνηση για να χρηματοδοτήσει με δανεικά το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού.

Ο μηχανισμός αυτός τροφοδότησε την αμερικανική κεφαλαιαγορά και δημιουργούσε διαρκή ζήτηση για δολάριο, υποστηρίζοντας έτσι την κυριαρχία του τελευταίου ως αποθεματικού νομίσματος και ως μέσου συναλλαγών. Επιπλέον, η ακμάζουσα αμερικανική κεφαλαιαγορά προσέλκυσε κεφάλαια και για εταιρικά ομόλογα και μετοχές, εξασφαλίζοντας προνομιακή χρηματοδότηση για τις αμερικανικές εταιρείες. Ο μηχανισμός αυτός υπήρξε καθοριστικός για την αμερικανική οικονομική κυριαρχία, αλλά είναι φανερό ότι λειτουργούσε χάρη στο εμπορικό έλλειμμα – και όχι παρά το εμπορικό έλλειμμα.

Πλεονασματική έναντι των ΗΠΑ είναι και η Ε.Ε., η οποία εξάγει στην αμερικανική αγορά περισσότερα εμπορεύματα απ’ όσα εισάγει. Μέχρι τώρα ο εμπορικός κύκλος αποδείχθηκε συμβιωτικός. Οι πλεονασματικές χώρες επένδυαν τα πλεονάσματά τους στις ΗΠΑ, χρηματοδοτώντας στην ουσία τα αμερικανικά ελλείμματα.

Ωστόσο η στρατηγική του Τραμπ πλέον είναι να μειώσει το έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο και στον κρατικό προϋπολογισμό χρησιμοποιώντας το όπλο των δασμών. Με τα έσοδα από τους τελευταίους περιμένει να τονώσει τα κρατικά έσοδα, ενώ ταυτόχρονα τους χρησιμοποιεί ως εργαλείο για να μειώσει τις εισαγωγές αλλά και ως μέσο πίεσης για να διαπραγματευτεί μεγαλύτερες εξαγωγές -για παράδειγμα, με εμπορικές συμφωνίες για πωλήσεις αμερικανικού φυσικού αερίου και πετρελαίου στην Ευρώπη.

Το μεγάλο ερώτημα είναι τι θα συμβεί στα αμερικανικά ομόλογα και το δολάριο, εφόσον ο εμπορικός κύκλος των τελευταίων δεκαετιών διαταραχθεί. Είναι ενδεικτικό ότι τα αμερικανικά ομόλογα που κατέχει η Κίνα έχουν υποχωρήσει από το 1,3 τρισ. δολάρια, που ήταν πριν από 12 χρόνια, σε 880 δισ. δολάρια. Οι χώρες της Ε.Ε. κατέχουν κρατικά ομόλογα αξίας περίπου 1,2 τρισ. δολαρίων, ενώ στην έναρξη της δημιουργίας του ευρώ το ποσό ήταν περίπου 800 δισ. δολάρια. Πολλοί αναλυτές προβληματίζονται από το ξεπούλημα των αμερικανικών ομολόγων το τελευταίο διάστημα.

Ιστορικά, σε κάθε χρηματιστηριακό κραχ των τελευταίων δεκαετιών οι τιμές των μετοχών έπεφταν, αλλά εκείνες των ομολόγων ανέβαιναν. Τώρα όμως, μαζί με τις μετοχές έπεσαν και οι τιμές των ομολόγων (ενώ οι αποδόσεις τους, το «επιτόκιο», που κινείται αντίστροφα, ανέβηκε). Κάτι αντίστοιχο είχε συμβεί και το 2022. Το γεγονός προβληματίζει πολλούς στην αγορά και αποδίδεται ανάμεσα σε άλλα και σε τεχνικά ζητήματα, όπως ότι πολλά hedge funds τα ξεπούλησαν όλα για να καλύψουν ανοίγματα λόγω της πτώσης.

Πιθανόν, όμως, η εξέλιξη αυτή να δείχνει και κάποιες μακροχρόνιες αλλαγές οι οποίες επέρχονται, καθώς οι ΗΠΑ επαναπροσδιορίζουν τον ρόλο τους στο διεθνές περιβάλλον. Τι σημαίνουν όλα αυτά για το δολάριο, για τα αμερικανικά ομόλογα, για την παγκόσμια κεφαλαιαγορά, αλλά και για το ευρώ και την ευρωπαϊκή οικονομία; Εάν οι ΗΠΑ περιορίσουν το εμπορικό έλλειμμά τους, θα μειωθεί αντίστοιχα το πλεόνασμα της Κίνας και της Ευρώπης, το οποίο μέχρι τώρα τροφοδοτεί τη ζήτηση για αμερικανικά ομόλογα και άλλα κεφαλαιουχικά αγαθά.

Επομένως, η Κίνα, αλλά και η Ευρώπη θα πρέπει να ενισχύσουν την εσωτερική ζήτηση για να καλύψουν τις απώλειες που θα έχουν από τη μείωση των εξαγωγών στις ΗΠΑ.

Υπό προϋποθέσεις, η μετάβαση των ΗΠΑ και του δολαρίου σε ένα νέο καθεστώς, ίσως να είναι μια μεγάλη ευκαιρία για το ευρώ και τη σχεδιαζόμενη διαμόρφωση μιας ενιαίας ευρωπαϊκής κεφαλαιαγοράς για να τροφοδοτήσει με επενδυτικά κεφάλαια την Ε.Ε.